การดูแลฟันในผู้สูงอายุ

ข้อมูลจาก : ทพ.สมนึก   วัฒนสุนทร งานทันตกรรม รพ.ศิริราช Faculty of Medicine Siriraj Hospital คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล
ภาพจาก : pixabay.com

การดูแลฟันต้องเริ่มทะนุบำรุงตั้งแต่เด็กจนถึงวัยชรา เพราะเป็นอวัยวะที่ใช้งานยาวนาน ถ้าฟันไม่ดีทำให้เกิดโรคอื่นๆ ตามมา เช่น โรคกระเพาะ โรคขาดอาหาร ฟันนั้นเมื่อใช้งานมานานย่อมสึกหรอ การดูแลฟันในวัยสูงอายุจึงมีความสำคัญยิ่ง ฟันในผู้สูงอายุต่างจากวัยอื่นอย่างไร ฟันในอายุก็มีลักษณะเหมือนกับฟันในวัยอื่น แต่มักจะมีลักษณะเปลี่ยนแปลงไปในทางเสื่อม เนื่องจากใช้บดเคี้ยวมานาน คือ จะมีตัวฟันกร่อน บิ่น สึก ฟันเปลี่ยนสีเหลืองมากขึ้น หรือเป็นสีน้ำตาลแก่ถึงดำ บางครั้งรอบ ๆ ที่แตกบิ่นถูกทิ้งไว้โดยไม่รักษาเนื่องจากไม่มีการเจ็บปวด แล้ว รากฟันมักจะลอยสูงขึ้นมาเหนือเหลือก หรือพูดได้ว่าเหงือกร่นลงก็ได้ เกิดเพราะมีคราบหินปูนจับที่คอฟันมากและปล่อยทิ้งไว้นาน จนทำให้เกิดเหงือกอักเสบและร่นหนีลงไป ส่วนของรากฟันจึงโผล่ออกมาให้เห็น อีกลักษณะหนึ่งที่พบได้เสมอ คือ เกิดร่องห่างระหว่างซี่ฟัน เกิดจากเหตุสองประการ คือ ฟันสีกันหรือถูกันมานาน จนเกิดสึกกร่อน เป็นร่องหลวมระหว่างฟัน เป็นเหตุให้เศษอาหารตกลงไปติดในช่องฟัน ทำให้เหงือกอักเสบเจ็บปวดได้ หรือทำให้ฟันผุเป็นรูได้ อีกเหตุหนึ่งคือ การที่ถอนฟันออกไปบ้างบางซี่ แล้วไม่ได้ใส่ฟันปลอมทดแทนตำแหน่งนั้น ฝืนใช้เคี้ยวอาหารโดยไม่ได้คิดว่าจะเกิดโทษ เมื่อเวลาเนิ่นนานออกไป แรงบดเคี้ยวจะทำให้ฟันที่อยู่ใกล้ช่องว่างล้มเอนลงเข้าไปหาช่องว่าง เกิดฟันเก หรือบิด และเกิดช่องระหว่างฟันใกล้เคียงแทบทุกจุด

สาเหตุที่ทำให้เกิดปัญหาในวัยสูงอายุ 

1. โรคฟันและโรคเหงือก โรคฟัน หมายถึง ฟันผุ แม้จะพบว่าในวัยสูงอายุจะเกิดฟันผุได้น้อย แต่ก็พบได้เสมอเป็นเรื่องธรรมดา ถ้าปล่อยให้มีเศษอาหารตกค้างติดอยู่ตามซอกฟันอยู่เสมอเป็นเวลานาน ก็จะเกิดฟันผุขึ้นได้ เพราะเชื้อแบคทีเรียในช่องปากจะทำปฏิกิริยากับคราบเศษอาหาร แล้วก่อให้เกิดสารที่เป็นกรด กัดกร่อนทำลายผิวฟันให้เป็นรู ฟันที่เป็นรูเล็กและตื้น จะอุดรักษาได้ดี ใช้เคี้ยวอาหารได้ดังเดิม แต่ถ้ารูผุใหญ่มาก ลึกมาก และทะลุเข้าสู่โพรงประสาทด้วย ก็มักจะรักษาไม่ได้เพราะมีอาการปวด และหรือถ้ามีรูผุนั้นใหญ่มากจนบูรณะไม่ได้ จำเป็นต้อนถอนออก การถอนฟัน เป็นการขจัดอาการปวดได้เป็นอย่างดี แต่ทำให้เสียอวัยวะที่ต้องใช้การบดเคี้ยวไป ถ้าเป็นฟันหน้า ก็จะเสียบุคลิกและความสวยงามไปด้วย ต้องเสียเงินในการทำฟันปลอมใส่เสริมขึ้น ถ้าไม่ใส่ฟันปลอม จะด้วยเหตุใดก็ตาม จะทำให้เกิดฟันล้ม ฟันบิด เก และฟันห่าง ทำให้เกิดปัญหาตามมาอีกมากมาย 

โรคฟันมักนำมาซึ่งการติดเชื้อและลุกลามลงไปสู่กระดูกขากรรไกรใต้รากฟัน ทำให้เกิดโรคที่อันตรายอื่นๆ เช่น กระดูกขากรรไกรเน่าถึงน้ำในกระดูกขากรรไกรหรือเกิดเป็นโรคมะเร็งได้ 

2. อุบัติเหตุจากการใช้งาน ฟันในวัยสูงอายุเป็นอวัยวะที่ใช้บดเคี้ยวอาหารมานาน ผ่านงานมาแยะ ย่อมเกิดการสึกกร่อนของผิวฟันและเนื้อฟันเป็นธรรมดา โดยเฉพาะด้านที่ใช้บดเคี้ยวจะสึกได้มาก ทำให้มองเห็นตัวฟันนั้นๆ และค่อนข้างแบน ด้านข้างของตัวฟันมักจะมีรอยสีดำเกิดเพราะแปรงฟันด้วยแปรงที่มีขนแข็งมากเกินไป ผิวฟันสึกหรือกร่อนหายไป มองเห็นตัวฟันนอกหรือทำให้เกิดหักได้   อุบัติเหตุที่ทำให้ฟันหัก แตกบิ่น มักจะเกิดจากการเคี้ยวอาหารแข็งๆ โดยไม่ตั้งใจ เช่นเคี้ยวเศษกระดูก กัดก้อนเม็ดกรวดทรายในข้าว กัดน้ำแข็งหรืออาหารและวัสดุอื่นๆ ที่มีความแข็งมากจนฟันทนไม่ได้ ฟันบิ่นอาจเกิดเป็นจุดเล็กๆ ที่ผิวฟัน โดยไม่มีอาการเสียวเจ็บแต่อย่างใด หรืออาจเกิดเป็นรอยร้าวมากมาย ผ่าลงไปในตัวฟันก็ได้ ซึ่งจะทำให้เกิดอาการปวดเสียวมาก จนต้องถอนฟันนั้นออก

ฟันมีความสัมพันธ์กับโรคในระบบอื่นของร่างกายหรือไม่ 

มีความสัมพันธ์โดยตรงกับหลายโรค ส่วนใหญ่จะเป็นโรคมี่เกิดเพราะการติดเชื้อ กล่าวคือ เมื่อเกิดโรคฟันและโรคเหงือกนั้น สภาวะในช่องปากจะสกปรกและมีเชื้อโรคเพิ่มขึ้นมากมาย บางชนิดเป็นเชื้อที่อันตราย ซึ่งจะถูกกลืนเข้าสู้ร่างกายได้โดยไม่รู้ตัว เชื้อที่ว่านี้ เมื่อเข้าสู่ร่างกายก็แพร่สะพัดไปตามอวัยวะต่างๆ เช่น หัวใจ ปอด ลำไส้ ตับ ไต ข้อต่อของกระดูก เป็นต้น ก่อให้เกิดการติดเชื้อ การอักเสบเป็นโรคของอวัยวะเหล่านี้ ต้องไปพบแพทย์เพื่อการรักษา ต้องเสียทรัพย์เสียเวลา บางครั้ง บางรายแม้จะรักษาก็ไม่หายขาด นอกจากนี้โรคตามระบบบางชนิดก็ทำให้เกิดผลเสียต่อฟันและเหงือกด้วย เช่น โรคเบาหวาน หรือโรคเลือดบางชนิด โรคเหล่านี้มีผลทำให้ร่างกายอ่อนแอ สุขภาพไม่สมบูรณ์ ปัญหาที่เกิดกับฟัน และเหงือกจะรุนแรงขึ้น รักษาให้หายได้ยากขึ้น สรุปได้ว่า โรคฟันและเหงือก เป็นตัวนำปัญหาให้เกิดโรคตามระบบของร่างกายและโรคทางระบบร่างกายบางชนิดก็ทำให้โรคฟันและโรคเหงือกมีปัญหาและอาการรุนแรงมากขึ้น

ผู้สูงอายุควรรับประทานอาหารจำพวกใดบ้าง เพื่อช่วยในการถนอมรักษาสุขภาพปากและฟัน  อาหารที่จำเป็นแก่ร่างกายทั้งในวันเติบโตและวัยสูงอายุ จำเป็นต้องได้รับอาหารให้ครบทุกหมู่ คือ โปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมันผักและผลไม้ เพื่อใช้อาหารเหล่านี้เป็นพลังงานและซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอของอวัยวะในร่างกาย และเพื่อต่อสู้กับโรคประจำตัวด้วย เพราะผู้สูงอายุมักมีโรคประจำตัวกันแทบทุกคน รุนแรงบ้างไม่รุนแรงบ้าง อาหารจำพวกผักและผลไม้เป็นสิ่งจำเป็นมีประโยชน์ทั้งต่อสุขภาพร่างกายและสุขภาพในช่องปากเหงือกและฟัน 

ในด้านสุขภาพร่างกาย จะช่วยให้ระบบย่อยอาหารทำงานได้ดี เพราะมีกากให้ขับถ่ายไม่เกิดปัญหาโรคกระเพาะอาหารหรือโรคลำไส้ ทางด้านช่องปากเหงือกและฟัน ผักและผลไม้เป็นอาหารที่มีแต่เส้นใยและกาก ทำให้ไม่เกิดเป้นคราบอาหารหรือที่เรียกว่า “คราบพลัค” จับติดผิวฟัน เป็นการช่วยลดต้นเหตุของการเกิดโรคฟันพุและโรคเหงือกอักเสบ หรือโรคปริทนต์ไปในตัวเพราะโรคฟันและโรคเหงือกที่เกิดขึ้นจะมีแต่อาการเจ็บปวดทรมาน และนำไปสู่การเกิดโรคทางระบบอื่นๆ ได้หรืออาจจะเสริมโรคอื่นๆ ให้รุนแรงมากยิ่งขึ้น อีกทั้งยังก่อให้เกิดปัญหาทางด้านจิตใจอีกด้วย